Ada çayı
Ülkemizde zengin bir adaçayı çeşitliliği görülüyor; 80 kadar farklı türü doğal olarak yetişiyor. Halk arasında “adaçayı” haricinde farklı isimler ile de biliniyor; şalba, çalba, karaot, kutnu gibi... Özellikle üç yapraklı tipi (elma adaçayı; salvia triloba) ülkemizin değerli bir ihraç ürünüdür. Ancak sağlık için yararlı özellikleri öne çıkan türü olan “tıbbi adaçayı” (salvia officinalis) ülkemizde doğal olarak yetişmiyor. Bu nedenle, adaçayı için yabancı kaynaklarda belirtilen yararları ülkemizde bulunan diğer türlerden de aynı ölçüde beklememek gerekiyor. Piyasada paketlenmiş halde (süzen ambalajlı) pazarlanan adaçaylarından sadece bir kısmının tıbbi adaçayıyla hazırlandığı bilinmektedir.
Ada Çayının Etkisi: Mide-bağırsak rahatsızlıkları: Hazımsızlık şikayetlerinde, iştah kaybında yararlanılır. Soğuk algınlığında aşırı terlemeyi azaltır. Ağız ve boğaz enfeksiyonlarında (bakteri, mantar ve virüs) ve yangılarında etkilidir (uçucu yağı).
Papatya
Mayıs papatyası ya da Alman papatyası (bilimsel adı Matricaria recutita) çiçeklerinin mide-bağırsak kasılmaları, şişkinlik, gaz şikayetlerini giderici ve sindirime yardımcı etkileri bilimsel olarak da ortaya konulmuştur. Bu etkiye sahip bileşenlerinin flavonoitler (apigenin ve glikozitleri) ve uçucu yağ bileşenleri olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, papatya çayının etkisini kaybetmemesi için hazırlarken kaynatılmaması gerekir. Çayı hazırlamanın en ideal şekli, kapaklı bir fincan ya da demlik içerisine bir poşet atıp taze kaynatılmış sıcak içme suyu ilave edildikten sonra 10 dakika bekletilip içilmesidir.
Papatyanın Etkisi: Mide-bağırsak sistemi spazmları, gaz, hazımsızlık, şişkinlik ve bu sistemin yangısal durumlarında etkilidir. Hafif yatıştırıcı ve kas gevşetici etkisi nedeniyle rahat uyumayı sağlar.
Kuşburnu
Gerek C vitamini ve gerekse fenolik bileşenlerine bağlı olarak kuşburnu meyvelerinin kuvvetli antioksidan etkiye sahip olduğu deneysel çalışmalar ile gösterilmiştir. Kuşburnu meyveleri, bilhassa C vitamini içeriği nedeniyle soğuk algınlığından koruyucu ve tedavisine yardımcı olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Kuşburnu meyvelerinin bir diğer önemli yararı ise iltihaplı hastalıklardaki etkinliğidir. Son yıllarda kuşburnu meyvelerinin ileri yaşlarda yaygın görülen bir dejeneratif eklem hastalığı olan eklem kireçlenmesi (osteoartrit) ve romatizma ağrılarının giderilmesindeki yararları klinik araştırmalar ile ortaya konulmuştur.
Kuşburnunun Etkisi: Soğuk algınlığı şikayetlerinde: Grip, nezle gibi enfeksiyonlu hastalıklarda C vitamini içeriğinin yanı sıra yangı giderici etkisinden yararlanılmaktadır. Böbrek ve idrar yolu şikayetlerinde: İdrar artırıcı (meyve asitleri) ve yangı giderici bileşenleri böbrek taşı düşürmeye yardımcı olmaktadır.
Siyah ve Yeşil Çay
Çayın sağlığımız için çeşitli yararları bulunduğu, özellikle kalp, kanser ve sinir sistemi üzerinde koruyucu etkisine ilişkin bazı deneysel ya da epidemiyolojik çalışmaların sonuçları basında sık sık yer alır. Yeşil çay ya da siyah çayın aynı bitkiden farklı işleme şekilleri ile elde edildiği bilinmektedir
Siyah ve Yeşil Çayın Etkisi: Yürütülen bilimsel saha çalışmaları (epidemiyolojik) ve klinik çalışmalar, düzenli olarak uzun süreli yeşil veya siyah çay tüketiminin bazı hastalıkların engellenmesinde yararlı olabileceğini ortaya koymaktadır.
Antioksidan etki: Gerek yeşil çay ve gerekse siyah çay kuvvetli antioksidan etkiye sahiptir. Ancak siyah çayın etkisi, yapraklara uygulanan fermantasyon işlemi esnasında kateşinlerin polimerleşmesi neticesi kayba uğramaktadır. Her iki çayın antioksidan etkisine bağlı olarak kalp-damar hastalıkları ve kanserlerde koruyucu rol oynadığı bildirilmektedir.
Kalp ve damar hastalıklarından koruyucu: Plazmanın antioksidan kapasitesini artırır, ateroskleroz ve miyokard enfarktüsü riskini azaltır . Yeşil çay serum trigliserit ve total kolesterol seviyesini düşürür. Bu etkiler yeşil çay içilmesi durumunda daha kuvvetlidir.
Kanserlerde koruyucu: Bazı kanserlerin (kolon, göğüs, küçük hücreli akciğer, pankreas, özefagus kanserleri ve ağızda lökoplaki) oluşumunu engellemeye yardımcı olabileceği bildirilmektedir . Taşıdığı pürin alkaloitleri (kafein vd.) nedeniyle merkezi sinir sistemi üzerinde uyarıcı etkisi bulunmaktadır. İdrar artırıcı (kafein vd.) olarak vücuttan ödemin boşaltılmasına yardım eder. Hafif ishal vakalarında (kateşinler) şikayetlerin giderilmesi amacıyla yararlı olabilmektedir.
Ağız hijyeni: Her iki tip çayın da ağız sağlığını olumsuz etkileyen mikroorganizmalar üzerinde etkili olduğu deneysel olarak ortaya konulmuştur. Dolayısıyla çayın şekersiz içilmesi ya da gargara olarak kullanılması durumunda diş çürümelerinin önlenmesinde yardımcı olabileceği bildirilmektedir. Diğer taraftan, siyah ve yeşil çay, diş minelerinin kuvvetlenmesini sağlayan florür bakımından da zengindir.
Kilo kontrolünde; yeşil çayın bileşiminde bulunan kateşinler ve kafeinin birlikte yağ yakıcı etkisi bulunduğu bildirilmektedir. Bu nedenle, kilo vermek amacıyla uygulanan tedavilerde yararlı olabilmektedir.
Dyt. Belgin Sağıt