Ebeveyn Tutumları
Yaşam boyu gelişim basamaklarından olan ve 0-6 yaş arasını kapsayan erken çocukluk dönemi, çocukların gelişimi için oldukça önemli bir evredir. Bu zaman diliminde gelişimi birçok faktör etkileyebilirken en önemli faktörlerden birini çevre oluşturmaktadır. Erken çocukluk döneminde ise çocuğun en önemli çevresini ailesi oluşturur. Ebeveynlerin çocuklarına gösterdikleri tutumlar sağlıklı nesillerin yetiştirilmesinde önem teşkil etmektedir. Çünkü ebeveynlerin çocuklarına karşı geliştirdikleri davranış kalıpları onların diğer bireylerle kuracakları ilişkileri, kişiliklerini, benliklerini algılayış stillerini etkilemektedir (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Anne babaların ve diğer bakım verenlerin çocuklarına gösterdikleri tutarlı ve olumlu davranış kalıpları çocuğun gelişimine fayda sunarken, olumsuz davranış kalıpları ruhsal sorunların gelişmesine zemin hazırlayabilmektedir (Seven, 2008, s.99).
Otoriter Tutum
Ailede katı kurallar hakimdir ve disiplinsizlik durumunda ceza eşlik eder. Bu cezalar çocuğun içerisinde bulunduğu gelişim dönemine göre ağır cezalardır (İlk Gelişim, 2014).
Bütün kontrol anne babanın elindedir. Çocuğa korku duygusu hakimdir.
Bakım verenlerinin otoriter tutumu ile büyüyen çocuklar; korkak, otoriteye boyun eğen, kendisinden istenilenin fazlasını yapmaya çalışan, otoritenin olmadığı durumlarda isyankar, kendisinden daha güçsüz olanlara karşı saldırgan kişiler olabilirler (Yıldız, 2004, s.138).
İlgisiz ve Kayıtsız Tutum
Çocuklarının davranışlarına karşı ilgisiz ve kayıtsız kalan ebeveynlerin tutumudur.
Aile çocuğu görmezden gelmektedir. Bundan dolayı çocukların duygusal ve fiziksel olarak yalnızlık hissetmesine sebep olabilirler (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Bu tutumu benimseyen ebeveynlerin, çocuklarının ilgi ve ihtiyaçlarına karşı ihmalkar davrandıkları görülmektedir (Kaya ve diğerleri, 2012, s.210).
İlgisiz ve kayıtsız tutumla yetişen çocukların kendilerine olan güvenlerinin zedelendiği, dikkat çekmek için çevresine zarar verebildiği ve sosyal gelişimlerinde olumsuzluklar yaşayabildikleri görülmektedir (İlk Gelişim, 2014).
Mükemmelliyetçi Tutum
Mükemmelliyetçi ebeveynler, çocuklarının her alanda başarılı ve mükemmel olmasını istemektedirler. Kendi hayatlarında gerçekleştiremedikleri isteklerini, hayallerini çocuklarının başarmasını talep ederler (Yamanoğlu, 2009).
Çocuktan beklenenler genelde içerisinde bulunduğu gelişim döneminin üzerinde eylemlerdir (İlk Gelişim, 2014).
Baskıyla karşılaşan çocuk, yapılması istenilen durumu gerçekleştiremediğinde güven duygusu zedelenir, hayal kırıklığı yaşar ve başarısızlık hisseder (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Serbest Ebeveyn Tutumu
Çocuklarının doğru yanlış hiçbir hareketine karışmayan, yanlış davranışlarını uyarmayan ebeveynlerin tutumlarıdır (Aydın, 2002, s.128).
Ailede çocuğun istekleri önceliklidir.
Bu tür tutumla büyüyen çocuklar kendi isteklerinin olmadığı zamanlarda hayal kırıklığına uğrarlar (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Tutarsız Tutum
Bu tutumu benimseyen ebeveynler verdikleri kararlarda dengesizlik, tutarsızlık içerisindedirler. Bazı durumlarda aşırı hoşgörülü olabilirken, bazen de engelleyen ve cezalandıran davranışlar sergileyebilirler (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Ebeveynlerinden dengesiz, kararsız tutumlar gören çocuklar kararsız kişilik yapısı geliştirebilmekte, farklı durumlarda nasıl davranmaları gerektiği konusunda çelişkiler yaşayabilmektedirler (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Ayrıca bu tutum, çocukların dengeli değer yargılarının oluşmasını güçleştirebilmektedir (İlk Gelişim, 2014).
Koruyucu Tutum
Çocuk aile içerisinde aşırı derecede kontrol altındadır. Bu tutumu benimseyen ebeveynler çocuklarına gereğinden fazla özen gösterir, adeta üzerlerine titrerler (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Koruyucu ebeveyn tutumuyla yetişen çocuklar karar alma ve hedeflerine ulaşma konusunda sıkıntı çekebilirler. Sürekli başkalarının desteğine ihtiyaç hissedebilir, problemleri kendisi çözmek yerine başkasının çözmesini isteyebilirler (Alisinanoğlu, 2003).
Demokratik Tutum
Çocuğun aile içi veya kendisiyle ilgili kararlarda fikri alınır, birey olarak kabul edilir. Öne sürdüğü fikirler mantıksız dahi olsa çocuğa saygı gösterilir (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016).
Çocuğun duygu ve düşünceleri aile için oldukça değerlidir.
Aile içinde koyulan kurallar fikir birliğine dayalı olarak oluşur ve herkese eşit olarak uygulanır. Her kuralın nedenlerini çocuğa açıklanır. Çocuk bu kurallar ve sınırlar içerisinde aynı zamanda özgürlüğünü de sağlamaktadır (İlk Gelişim, 2014).
Demokratik tutumu benimseyen ebeveynler çocuklarının her koşulda yanında olduklarını ve desteklerini hissettirip, karar alma kısmını çocuklarına bırakırlar. Bu sayede çocuk zaman içerisinde seçimlerinin sonuçlarını üstlenmeyi öğrenmiş olur (İlk Gelişim, 2014).
Demokratik tutumla yetişen çocuklar girişimci, fikirlerini özgürce ifade edebilen, problemlere alternatif çözüm yolları üretebilen, benlik algısı yüksek bireyler olurlar (Pekşen-Akça, 2012).
Ebeveyn Tutumlarını Neler Etkiler?
Ebeveynlerin/bakım verenlerin çocuklarına olan tutumlarını; çocuklarının beklentilerine uygun özelliklere sahip olup olmaması, çocuklarının sayısı, cinsiyeti, kendi anne babalarıyla olan yaşantıları etkilemektedir (Yavuzer, 1990).
Ayrıca içerisinde bulunulan kültür, ebeveynin eğitim durumu, sosyoekonomik koşullar, ebeveynliğe hazır olup olmamaları, eşlerin birbirlerine olan tutumları ve yaşları da ebeveyn tutumları etkileyen faktörler arasındadır (İlk Gelişim, 2014).
Psikolog Melike Sevinç